** Czy syndrom białego nosa jest obecny we wszystkich regionach Polski? Mapa występowania i dynamika rozprzestrzeniania się choroby.

Czy syndrom białego nosa rzeczywiście dotarł wszędzie? Geografia WNS w Polsce

Kiedy szeptem zaczęto mówić o syndromie białego nosa (WNS), martwicy skrzydeł u nietoperzy, wielu z nas, miłośników przyrody, zastanawiało się: czy to nas dotknie? Czy ten bezlitosny grzyb, Pseudogymnoascus destructans, dotrze również do jaskiń w naszej okolicy? Niestety, odpowiedź, przynajmniej w dużej mierze, jest twierdząca. WNS to nie tylko abstrakcyjne zagrożenie – to realna choroba, która konsekwentnie rozprzestrzenia się po świecie, w tym po Polsce, odciskając dramatyczne piętno na populacjach nietoperzy.

Na początku, po pierwszych doniesieniach z Ameryki Północnej, mieliśmy nadzieję, że bariery geograficzne powstrzymają jego ekspansję. Optymizm szybko ustąpił jednak miejsca ponurej rzeczywistości. WNS w Europie, a wkrótce potem i w Polsce, stał się faktem. Początkowe przypadki odnotowano w zachodniej części kraju, ale wkrótce choroba zaczęła się rozprzestrzeniać, niczym niewidzialna sieć, oplatając kolejne regiony.

Pierwsze ogniska i kierunki ekspansji WNS w Polsce

Pierwsze potwierdzone przypadki syndromu białego nosa w Polsce odnotowano w 2008 roku. Początkowo zlokalizowano je na Dolnym Śląsku, w rejonie Sudetów. To obszar charakteryzujący się dużą liczbą jaskiń i podziemnych korytarzy, które stanowią idealne zimowiska dla nietoperzy. Niestety, okazało się to również idealnym środowiskiem dla rozwoju Pseudogymnoascus destructans. Wkrótce potem WNS potwierdzono w kolejnych województwach zachodnich i południowych, w tym w Małopolsce i na Opolszczyźnie. Warto zaznaczyć, że rozprzestrzenianie się choroby nie przebiegało równomiernie. Istniały i nadal istnieją obszary, gdzie WNS jest rzadziej spotykany lub w ogóle nie został potwierdzony, co jednak nie oznacza, że możemy tam spać spokojnie.

Kierunki ekspansji WNS w Polsce wydają się korelować z najważniejszymi trasami migracji nietoperzy oraz z siecią jaskiń i podziemnych schronień. Nietoperze, przemieszczając się między zimowiskami a letnimi koloniami rozrodczymi, przenoszą zarodniki grzyba, przyczyniając się do jego rozprzestrzeniania na nowe obszary. Człowiek również, choć nieświadomie, może odgrywać rolę w tym procesie, przenosząc zarodniki na ubraniach, sprzęcie speleologicznym czy obuwiu. To podkreśla znaczenie przestrzegania odpowiednich procedur dezynfekcji i higieny podczas eksploracji jaskiń.

Mapa występowania WNS: Gdzie choroba sieje spustoszenie?

Stworzenie precyzyjnej i aktualnej mapy występowania WNS w Polsce jest zadaniem trudnym, ale niezwykle ważnym. Badania monitoringowe są prowadzone przez różne instytucje naukowe, parki narodowe i organizacje pozarządowe, ale zebranie i skoordynowanie wszystkich danych w jedną spójną całość stanowi wyzwanie. Niemniej jednak, dysponujemy już pewnym obrazem sytuacji.

Generalnie, obszary z największą liczbą potwierdzonych przypadków WNS to zachodnia i południowa Polska. Dolny Śląsk, Małopolska, Śląsk – to regiony, gdzie choroba jest stosunkowo dobrze udokumentowana, choć nie oznacza to, że nietoperze wymarły tam całkowicie. Wiele parków narodowych, takich jak Ojcowski Park Narodowy czy Tatrzański Park Narodowy, prowadzi intensywne badania i monitoring nietoperzy, starając się ocenić wpływ WNS na lokalne populacje. W Polsce centralnej i wschodniej WNS jest rzadziej raportowany, ale to niekoniecznie oznacza, że tam go nie ma. Może to wynikać z mniejszej liczby badań lub trudniejszego dostępu do danych.

Ważne jest, aby pamiętać, że mapa występowania WNS jest dynamiczna i zmienia się z roku na rok. Nowe przypadki są regularnie wykrywane w nowych lokalizacjach, co podkreśla potrzebę ciągłego monitoringu i badań. Dokładne mapy, z zaznaczonymi konkretnymi zimowiskami i koloniami nietoperzy, gdzie potwierdzono obecność Pseudogymnoascus destructans, są często niedostępne publicznie ze względu na ochronę siedlisk nietoperzy przed niepokojeniem przez ludzi. Udostępnienie takich danych mogłoby niechcący przyczynić się do dalszego rozprzestrzeniania się choroby.

Dynamika rozprzestrzeniania się WNS: Powolny marsz czy gwałtowna ekspansja?

Dynamika rozprzestrzeniania się WNS w Polsce przypomina raczej powolny marsz niż gwałtowną ekspansję, choć lokalnie obserwuje się okresy szybszego wzrostu zachorowań. W pierwszych latach po wykryciu choroby, ekspansja wydawała się stosunkowo wolna, ograniczona głównie do regionów zachodnich. Jednak z biegiem lat WNS zaczął się rozprzestrzeniać na kolejne obszary, docierając do centralnej i południowo-wschodniej Polski. Czynniki wpływające na dynamikę rozprzestrzeniania się choroby są złożone i obejmują zarówno czynniki biologiczne (migracje nietoperzy, odporność poszczególnych gatunków), jak i środowiskowe (temperatura, wilgotność, dostępność siedlisk).

Niektóre gatunki nietoperzy wydają się być bardziej podatne na WNS niż inne. Na przykład, nocek duży (Myotis myotis) jest uważany za gatunek szczególnie wrażliwy na tę chorobę, podczas gdy inne gatunki, takie jak gacek brunatny (Plecotus auritus), wydają się być bardziej odporne. Ta zróżnicowana podatność na WNS wpływa na tempo i kierunek rozprzestrzeniania się choroby, ponieważ gatunki bardziej podatne umierają szybciej, co prowadzi do zmniejszenia ich populacji i ograniczenia możliwości przenoszenia zarodników grzyba na nowe obszary. Z drugiej strony, gatunki bardziej odporne mogą przenosić zarodniki na większe odległości, przyczyniając się do dalszego rozprzestrzeniania się choroby, nawet jeśli same nie wykazują wyraźnych objawów.

Klimat odgrywa istotną rolę w dynamice rozprzestrzeniania się WNS. Pseudogymnoascus destructans najlepiej rozwija się w niskich temperaturach i wysokiej wilgotności, co sprawia, że zimowiska nietoperzy są idealnym środowiskiem dla rozwoju grzyba. Zmiany klimatyczne, takie jak łagodniejsze zimy, mogą wpływać na dynamikę rozprzestrzeniania się WNS, potencjalnie prowadząc do zwiększenia tempa wzrostu zachorowań w niektórych regionach. Konieczne są dalsze badania, aby lepiej zrozumieć wpływ klimatu na rozprzestrzenianie się WNS w Polsce.

Co możemy zrobić? Działania ochronne i przyszłość polskich nietoperzy

Choć sytuacja jest poważna, nie jesteśmy bezradni. Istnieje szereg działań, które możemy podjąć, aby pomóc w ochronie polskich nietoperzy przed skutkami syndromu białego nosa. Przede wszystkim, kluczowe jest prowadzenie dalszych badań i monitoringu populacji nietoperzy. Musimy lepiej zrozumieć, jak WNS wpływa na różne gatunki, jakie czynniki sprzyjają rozprzestrzenianiu się choroby i jakie strategie ochronne są najbardziej skuteczne. Wspieranie badań naukowych jest fundamentalne.

Ograniczenie dostępu do jaskiń i zimowisk nietoperzy w okresie hibernacji to kolejna ważna strategia ochronna. Nietoperze, które są budzone ze snu zimowego, zużywają cenne zapasy energii, co osłabia ich odporność na WNS i zwiększa ryzyko śmierci. Unikanie niepokojenia nietoperzy w okresie hibernacji jest kluczowe dla ich przetrwania. Jeśli już musimy wejść do jaskini, konieczne jest przestrzeganie surowych zasad dezynfekcji, aby uniknąć przenoszenia zarodników grzyba na nowe obszary.

Edukacja i podnoszenie świadomości społeczeństwa na temat WNS i ochrony nietoperzy są niezwykle ważne. Im więcej ludzi wie o zagrożeniach dla nietoperzy i o tym, jak mogą pomóc w ich ochronie, tym większa szansa na sukces. Organizowanie warsztatów, prelekcji i wycieczek edukacyjnych to skuteczny sposób na podnoszenie świadomości społecznej na temat nietoperzy i ich roli w ekosystemie. Możemy również wspierać organizacje pozarządowe, które zajmują się ochroną nietoperzy, poprzez darowizny, wolontariat lub po prostu poprzez rozpowszechnianie informacji o ich działalności. Każda pomoc, nawet najmniejsza, ma znaczenie.

Przyszłość polskich nietoperzy w obliczu WNS zależy od naszych działań. Jeśli będziemy kontynuować badania, wdrażać skuteczne strategie ochronne i edukować społeczeństwo, mamy szansę na ograniczenie skutków choroby i zapewnienie przetrwania tych fascynujących stworzeń. Pamiętajmy, że nietoperze odgrywają kluczową rolę w ekosystemie, kontrolując populacje owadów i zapylając rośliny. Utrata nietoperzy miałaby poważne konsekwencje dla środowiska naturalnego i dla naszego społeczeństwa. Walka z WNS to walka o zachowanie bioróżnorodności i o przyszłość naszej planety.